Σύμφωνα με δημοσίευμα της “Daily Sabah” στις 16 Αυγούστου 2018, η τουρκική Ayesaş είναι ο μοναδικός προμηθευτής της Πανοραμικής Οθόνης Πιλοτηρίου (Panoramic Cockpit Display: PCD) του F-35 και της Μονάδας Απομακρυσμένης Διεπαφής Βλημάτων (MRIU) του μαχητικού. Ακόμη 7 τουρκικές εταιρείες συμμετέχουν στο πρόγραμμα κατασκευάζοντας εξαρτήματα και τμήματα, αλλά ως εναλλακτικοί προμηθευτές. Για την ακρίβεια όμως, σύμφωνα με τον ιστότοπο της Ayesaş η εταιρεία είναι η μοναδική πηγή για:
• Συγκροτήματα Καρτών Κυκλωμάτων (Circuit Card Assemblies: CCAs) της μονάδας ηλεκτρονικών της PCD για το σύνολο του προγράμματος και για τις τρεις εκδόσεις του F-35 από το 2007. Στην προκειμένη περίπτωση η τουρκική εταιρεία είναι υπεργολάβος της L-3 Display Systems των ΗΠΑ. Ωστόσο στις 6 Ιουνίου 2017 η Lockheed Martin ανέθεσε στην Elbit Systems των ΗΠΑ την ανάπτυξη νέας οθόνης PCD για την αντικατάσταση εκείνης της L-3, στο πλαίσιο της Τεχνικής Ανανέωσης 3 (TR3) για το μελλοντικό Block 4.2 του F-35. Οι διαστάσεις της PCD είναι 20in πλάτος επί 8in ύψος (50,8×20,3cm) και διαιρείται ηλεκτρονικά σε δύο τμήματα των 10x8in (25,4×20,3cm). Πρόκειται για Οθόνη Υγρών Κρυστάλλων Ενεργής Μήτρας (AMLCD).
• CCAs και το πλαίσιο (chassis) της MRIU του F-35 από το 2007. H Ayesaş συμμετείχε στο έργο αυτό από τη φάση Σχεδίασης και Ανάπτυξης Συστήματος (SDD) το 2004, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων μηχανικής και ηλεκτρονικής σχεδίασης και ανάπτυξης.
Είναι επομένως σαφές πως η συμβολή της Ayesaş ούτε κρίσιμη είναι, ούτε αναντικατάστατη. Ανάλογα ισχύουν για τις υπόλοιπες τουρκικές εταιρείες που συμμετέχουν στην παραγωγή του F-35:
• Η Alp Aviation υποστηρίζει το πρόγραμμα από το 2004 και σήμερα κατασκευάζει δομικά τμήματα και συγκροτήματα του F-35, εξαρτήματα του συστήματος προσγείωσης και ολοκληρωμένους ρότορες με πτερύγια από τιτάνιο (blisks) για τον κινητήρα F135.
• Η Aselsan αναπτύσσει κατασκευαστικές τεχνικές για προηγμένα οπτικά εξαρτήματα, που αποτελούν τμήμα του Ηλεκτροπτικού Συστήματος Στόχευσης (EOTS) AN/AAQ-40 του F-35. Συνεργάζεται επίσης με τη Northrop Grumman στον Ελεγκτή Διασύνδεσης Αεροπορικών ηλεκτρονικών Επικοινωνίας, Ναυτιλίας και Ταυτοποίησης (CNI) του F-35.
• Η Fokker Elmo κατασκευάζει το 40% του Συστήματος Ηλεκτρικής Καλωδίωσης και Διασύνδεσης (EWIS) του F-35, ενώ θα υποστηρίζει επίσης την Turkish Aerospace με όλα τα συστήματα καλωδιώσεων του κεντρικού τμήματος. Η Fokker Elmo θα αναπτύξει επίσης το EWIS για τον κινητήρα, μείζον μερίδιο του οποίου παράγεται από τη Fokker Elmo Τουρκίας στη Σμύρνη.
• Η Havelsan υποστηρίζει τα εκπαιδευτικά συστήματα του F-35 από το 2005. Η εταιρεία ηγείται επίσης στην ανάπτυξη του μελλοντικού Τουρκικού Κέντρου Ολοκληρωμένης Εκπαίδευσης Χειριστών και Συντήρησης (ITC) και συναφών εκπαιδευτικών συστημάτων στην Τουρκία.
• Η Kale Aerospace υποστηρίζει το F-35 από το 2005. Σε σύνδεση με την Turkish Aerospace, κατασκευάζει και παράγει δομές και συγκροτήματα του F-35. Η Kale Aero υποστηρίζει επίσης τη Heroux Devtek ως μοναδική πηγή προμήθειας συγκροτημάτων ασφάλισης των τριών εκδόσεων του συστήματος προσγείωσης. Τέλος η Kale Aero δημιούργησε κοινοπραξία στη Σμύρνη με την Pratt & Whitney για την κατασκευή εξοπλισμού παραγωγής του κινητήρα.
• Η MiKES υποστηρίζει το πρόγραμμα F-35 από το 2004 και παραδίδει εξαρτήματα και συγκροτήματα του αεροσκάφους στις British Aerospace Engineering (BAE) και Northrop Grumman.
• Η Turkish Aerospace υποστηρίζει στρατηγικά το πρόγραμμα F-35 από το 2008, παρέχοντας σήμερα υλικά παραγωγής που τοποθετούνται σε κάθε F-35. Σε συνδυασμό με τη Northrop Grumman, η Turkish Aerospace κατασκευάζει και συναρμολογεί την κεντρική άτρακτο, παράγει επιφάνειες και θύρες εσοχών οπλισμού από σύνθετα υλικά και κατασκευάζει αεραγωγούς εισαγωγών από σύνθετα υλικά τοποθέτησης νημάτων. Στις 11 Δεκεμβρίου 2013 παραδόθηκε στις Northrop Grumman και Lockheed Martin η πρώτη κεντρική άτρακτος τουρκικής κατασκευής, η οποία επρόκειτο να εγκατασταθεί σε F-35A της USAF. Επιπλέον η Turkish Aerospace κατασκευάζει σχεδόν 50% του Εναλλακτικού Εξοπλισμού Αποστολής (ΑΜΕ) περιλαμβάνοντας Πυλώνες Αέρος-Εδάφους και προσαρμογείς. Τέλος, η Turkish Aerospace αντιπροσωπεύει τα οργανικά εργοστάσια των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στο σύστημα Παγκόσμιας Αυτονομικής Εφοδιαστικής Διατήρησης (ALGS) του F-35.
Ευάγγελος Α. Παγώτσης